حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمیان مطرح کرد؛
روایت‌سازی تمدنی، حلقه مفقوده رسانه‌ها
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با انتقاد از عملکرد رسانه‌ها در روایت‌پردازی جنگ ۱۲ روزه، تأکید کرد: رسانه‌ها باید از روایت‌گری صرف عبور کرده و وارد میدان روایت‌سازی فرهنگی و تمدنی شوند.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگی و اجتماعی خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمیان، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در نشست علمی «بازخوانی تجارب مدیران رسانه‌ای در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه» که عصر چهارشنبه به همت خبرگزاری رسا و با همکاری سازمان بسیج رسانه استان قم برگزار شد، با تأکید بر ضرورت نقد و بازخوانی عملکرد رسانه‌ای در این واقعه مهم، گفت: برگزاری چنین نشست‌هایی فرصتی مغتنم است برای بازخوانی کنش‌های رسانه‌ای و تأمل در قوت و ضعف آن‌ها؛ زیرا بدون این نقدها امکان رشد و تحول رسانه‌های انقلابی فراهم نخواهد شد.
وی با بیان اینکه کار رسانه تنها انتقال خبر نیست بلکه روایت‌سازی فرهنگی و تمدنی است، تصریح کرد: همان‌گونه که انقلاب اسلامی حس خودباوری را به جهان اسلام هدیه داد شکست رژیم صهیونیستی در جنگ ۱۲ روزه نیز حامل ظرفیت عظیم خودباوری فرهنگی و تمدنی است؛ اما متأسفانه رسانه‌های ما در بازنمایی این معنا آن‌گونه که باید و شاید عمل نکردند.
فرا روایت تمدنی؛ حلقه مفقوده رسانه‌های داخلی
حجت‌الاسلام و المسلمین هاشمیان با اشاره به اهمیت ساخت روایت کلان از رخدادها افزود: روایت‌پردازی فرهنگی و تمدنی مهم‌ترین وظیفه رسانه‌ها در دوره‌های بحران و نبردهای گفتمانی است. ما نیاز به «فرا روایت»هایی داریم که بتوانند هر یک از خرده‌روایت‌ها را در دل خود جای دهند و معنادار سازند. یکی از مشکلات رسانه‌ای ما در جنگ اخیر این بود که در ساخت این فرا روایت کلان و هدفمند چندان موفق عمل نکردیم.
وی با اشاره به کارکردهای چندگانه رسانه در قبال جنگ‌های معاصر، گفت: کارکرد رسانه تنها در حین جنگ نیست؛ بلکه قبل از شروع جنگ، در جریان نبرد و پس از پایان آن باید حضوری مؤثر، مداوم و هوشمند داشته باشد. اما متأسفانه در مرحله پیش از جنگ، رسانه‌های ما دچار نوعی تردید و محافظه‌کاری بودند و نتوانستند با اطمینان وارد میدان روایت‌سازی شوند.
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با نقد عملکرد رسانه‌ها در آستانه جنگ گفت: تا عصر روز جمعه که رهبر معظم انقلاب صراحتاً از واژه «جنگ» استفاده کردند بسیاری از رسانه‌های ما از به‌کارگیری این واژه پرهیز می‌کردند. این تردید رسانه‌ای موجب نوعی سردرگمی در افکار عمومی شد و نتوانست همبستگی اجتماعی لازم را ایجاد کند.
وی ادامه داد: البته پس از آغاز رسمی نبرد رسانه‌های داخلی تا حدی توانستند بازی روایت‌سازی را به نفع جبهه مقاومت اداره کنند.
روایت‌پردازی؛ سوگوارانه یا حماسی؟
حجت‌الاسلام و المسلمین هاشمیان با اشاره به ضرورت تفکیک سبک‌های روایت در رسانه‌ها اظهار داشت: یکی از چالش‌های جدی در روایت‌پردازی جنگ عدم تمایز میان سبک سوگوارانه و حماسی است. رسانه‌ها باید بدانند که در مقاطع خاص، سبک سوگوارانه ممکن است اثر معکوس داشته باشد. به عنوان نمونه در آغاز جنگ برخی شبکه‌ها از نوار مشکی روی آنتن استفاده کردند، اما پس از تذکر آن را برداشتند، چرا که فهمیدند اکنون در وضعیت حماسه‌ای قرار داریم و باید این فضا را منتقل کنیم.
وی با اشاره به نمونه‌های رسانه‌ای در غرب از تأکید دشمن بر تکنیک‌های روانی در روایت‌های خبری سخن گفت و افزود: در بسیاری از موارد دشمن از روایت‌هایی که ما خود تولید کرده‌ایم استفاده می‌کند اما با جا دادن آن‌ها در «اَبَر پیرنگ»هایی که خود ساخته است معنای آن را تغییر می‌دهد و گفتمان خود را قالب می‌کند. دشمن با استفاده از این تکنیک‌ها روایت حماسی ما را بی‌اثر یا مضحکه می‌سازد.
وی با اشاره به مثال روایت‌سازی رسانه‌های بیگانه از حضور یک زن مجاهد به نام «خانم سحر امامی» گفت: ما از این رخداد یک روایت حماسی ساختیم و او را زن قهرمان داستان معرفی کردیم؛ اما رسانه‌های دشمن که می‌دانستند توان مقابله مستقیم با این تصویر را ندارند به روایت کمیک و تمسخر روی آوردند تا قهرمان‌زدایی کنند. این دقیقاً همان جایی است که باید به تکنیک‌های رسانه‌ای دشمن توجه ویژه داشت.
ضرورت ساخت ذهنیت‌سازی رسانه‌ای پایدار
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به نقش تاریخی رسانه‌ها در صدر اسلام گفت: رسانه از دیرباز در شکل‌دهی به افکار و جبهه‌ها مؤثر بوده است. در زمان پیامبر(ص) شعر و شاعران رسانه‌های تأثیرگذار بودند که هم جبهه اسلام را تقویت و هم دشمن را تضعیف می‌کردند. امروز نیز رسانه ابزار اصلی شکل‌دهی به ذهنیت‌ها در تمام ابعاد زندگی است. از سیاست و اقتصاد گرفته تا سبک زندگی و الگوی مصرف همگی متأثر از ذهنیتی هستند که رسانه می‌سازد.
وی با بیان اینکه هرگونه تحول در عرصه حکمرانی بدون بهره‌گیری از قدرت رسانه ممکن نیست، گفت: دنیای امروز اقتضائات خاص خود را دارد و اگر نخواهیم به زبان این دنیا سخن بگوییم محکوم به حذف شدن از فضای ذهنی مخاطب هستیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمیان در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به تجربه جهانی در بازنمایی هنری رخدادهای جنگ، گفت: در موزه جنگ مسکو با بهره‌گیری از روایت هنری، حس قهرمانی و عزت را به مخاطب منتقل می‌کنند. یا در شهر سن‌پترزبورگ، مقاومت ۹۰۰ روزه مردم در برابر نازی‌ها آن‌چنان در روایت شهری گنجانده شده که بازدیدکننده بلافاصله عظمت آن را حس می‌کند.
وی با تأسف افزود: در مقابل ما حتی در بازنمایی فتح خرمشهر نیز موفق نبوده‌ایم. هنوز نتوانسته‌ایم از ظرفیت هنر برای روایت ملموس و مؤثر استفاده کنیم و جنگ ۱۲ روزه هم از این قاعده مستثنا نبوده است.
فقدان گفتمان منسجم رسانه‌ای در دوره پساجنگ
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) تأکید کرد: در دوره پس از جنگ رسانه‌ها باید در انتقال میراث فرهنگی این واقعه، فعالانه و هدفمند عمل کنند. اما واقعیت این است که هنوز گفتمان منسجم و جامعی در این‌باره در رسانه‌های ما شکل نگرفته است. فعالیت‌هایی مانند تولید کتاب یا برخی برنامه‌های تلویزیونی انجام شده اما روایت کلان، هدفمند و گفتمان‌ساز هنوز غایب است.
وی با اشاره به آسیب‌های دوگانه‌سازی‌ها پس از جنگ گفت: برخی با طرح دوگانه‌هایی نظیر «امت ـ ایران» یا ورود به پروژه مصادره دستاوردهای مقاومت و مفاهیم التقاطی، انسجام اجتماعی را خدشه‌دار کردند. این نگاه‌ها در حالی ترویج می‌شوند که همبستگی حاصل از جنگ برخاسته از یک مواجهه حقیقی با تهدیدی فراگیر بود نه یک احساس موقت و زودگذر.
حجت‌الاسلام والمسلمین هاشمیان در پایان تأکید کرد: روایت‌های ما باید دارای پیرنگ قوی، بن‌مایه گفتمانی و زبان هنرمندانه باشند. اگر رسانه در این عرصه‌ها غفلت کند، قطعاً دشمن با استفاده از ابزارهای خود روایت‌ها را تحریف خواهد کرد. امروز باید با نگاهی عمیق‌تر و دقیق‌تر عملکرد رسانه‌ها را در سه مرحله پیش از جنگ، حین جنگ و پس از آن بازخوانی کنیم و با استفاده از این تجربه‌ها راه آینده را هموارتر سازیم.
مهدی الهی
ارسال نظرات